Wil je dat je schilderij letterlijk naar voren komt? Ontdek hoe je met pasteus schilderen (impasto) dikke verflagen, sprankelende highlights en voelbare textuur opbouwt met paletmes, stevige kwasten en de juiste mediums. Van ondergrond en laagopbouw tot droogtijden, vernis en het voorkomen van scheuren: je krijgt praktische tips om krachtige, duurzame reliëfschilderijen te maken.
Wat is pasteus schilderen (impasto)
Pasteus schilderen, ook wel impasto genoemd, is een schildertechniek waarbij je verf zo dik aanbrengt dat de streken van je kwast of de ribbels van je paletmes zichtbaar blijven en voelbaar worden. Die reliëflaag vangt het licht, werpt kleine schaduwen en geeft je schilderij een krachtige, tastbare uitstraling. Olieverf leent zich hier van nature goed voor omdat die langzaam droogt en je lang kunt modelleren, maar met acrylverf werkt het net zo goed als je kiest voor heavy body acryl of een verdikkend medium zoals structuurpasta of gel. Je gebruikt stevige kwasten of een paletmes om te duwen, krassen, stapelen en te sculpten in de verf. Vaak bouw je op in lagen: een stabiele onderlaag, daarna steeds pasteuzere accenten.
Werk je met olie, houd dan “vet over mager” aan: latere lagen bevatten iets meer olie zodat ze flexibel blijven en niet scheuren. Laat tussenlagen voldoende aantrekken om modderige kleuren te voorkomen. Pasteus schilderen is ideaal om lichtaccenten, wolken, rotsen of expressieve huidpartijen te laten sprankelen, maar ook voor abstract werk waar textuur de hoofdrol speelt. Grondeer je drager met gesso voor grip, test je mengsel op dikte en voorkom te hoge, onondersteunde pieken die kunnen inzakken of barsten. Na volledige droging kun je vernissen om glans te egaliseren en je reliëf te beschermen.
[TIP] Tip: Meng impastomedium door de verf; zet vette streken met paletmes.
Benodigdheden en voorbereiding
Voor pasteus schilderen heb je verf met body nodig: heavy body acryl of olieverf van kunstenaarskwaliteit die je kunt opbouwen zonder in te zakken. Voor extra dikte voeg je structuurpasta of heavy gel toe bij acryl, en een impasto- of alkydmedium bij olie; houd bij olie rekening met vet over mager en vermijd overmatig verdunnen. Kies een stabiele drager zoals een zwaar opgespannen canvas of, nog beter, een houten of composiet paneel om scheurvorming te beperken. Seel hout waar nodig en grond je oppervlak met twee tot drie lagen gesso voor grip; licht schuren tussendoor maakt de ondergrond egaal maar niet te glad.
Leg paletmessen in verschillende vormen klaar, stevige varkenshaar- of synthetische kwasten, een robuust palet van glas of gelakt hout, en doekjes of papier om schoon te houden. Meng iets grotere hoeveelheden kleur vooraf voor consistente textuur en plan je laagopbouw zodat tussenlagen kunnen aantrekken. Let op omgeving: acryl droogt snel, dus werk koel, gebruik desnoods een retarder of vernevelaar; bij olie zorg je voor goede ventilatie of kies oplosmiddelvrije mediums. Test de dikte op een proefstuk en vermijd hoge, onondersteunde pieken die kunnen inzakken of barsten.
Verf en mediums: acrylverf, olieverf, viscositeit en structuurmediums
Deze tabel vergelijkt acrylverf en olieverf voor pasteus schilderen (impasto) en laat zien hoe viscositeit en structuurmediums de textuur, droogtijd en opbouw beïnvloeden.
| Item | Kenmerk voor impasto | Droogtijd / open tijd | Tips & geschikte mediums/verdikkers |
|---|---|---|---|
| Acrylverf (heavy body) | Houdt strepen en pieken; lichte krimp bij drogen; geurarm en waterverdunbaar. | Snel: dunne lagen minuten; impasto uren tot ±1-2 dagen (dikte afhankelijk). | Gebruik heavy/extra heavy gel voor body en modeling paste voor opaak volume; werk in lagen om craquelé te voorkomen. |
| Olieverf | Smeuïg met lange open tijd; behoudt reliëf; “vet over mager” vereist. | Langzaam: open tijd uren; droging dagen-weken; zeer dikke impasto kan maanden nodig hebben. | Gebruik alkyd-impasto gel voor snellere doorharding en extra body; beperk olie-rijke mediums; bouw lagen vetter op. |
| Viscositeit (laag <-> hoog) | Laag vloeit en egaliseert; hoog houdt pieken en textuur. Voor impasto is hoge viscositeit ideaal. | Geen directe factor; laagdikte en medium bepalen tempo. Dikke lagen drogen buiten-in (acryl) of oxideren traag (olie). | Verhoog met gel/pasta; verlaag met geschikt medium (geen overmatige verdunning). Test dikke lagen om inzakken of scheuren te voorkomen. |
| Structuurmediums (gel/pasta) | Voegen volume toe zonder pigment; gels transparant(er), pastes opaak en hard; ondersteunen reliëf. | Acryl gels/pastes: oppervlak uren, doorharding dagen; olie-alkyd gels: dagen tot langer bij dikke lagen. | Acryl: heavy gel (glans/mat), modeling paste; Olie: alkyd-impasto gel, eventueel koude was (spaarzaam). Doseer volgens fabrikant en bouw geleidelijk op. |
Kern: kies hoge viscositeit voor stabiel reliëf, gebruik structuurmediums voor body zonder bindkracht te verliezen, en respecteer droogtijden (snel bij acryl, traag maar met lange open tijd bij olie) met zorgvuldige laagopbouw.
Voor pasteus werk heb je verf met hoge viscositeit nodig: heavy body acryl houdt z’n vorm, terwijl soft body sneller inzakt. Je maakt acryl nog dikker met heavy gel (transparant, behoudt glans) of modeling/structuurpasta (meer body, meestal mat en dekkend). Bij olieverf bouw je body met impasto- of alkydgels, standolie of een beetje bijenwas; vermijd verdunnen met terpentine, want dat verzwakt de verf.
Richt je op een thixotrope mix: dik op het palet, soepel onder je mes, en na aanbrengen weer stabiel. Test de piek: trek een kam of mes door de verf; blijft de rand staan zonder te zakken, dan zit je goed. Werk bij olie vet over mager en geef acryl voldoende tijd om door te harden voordat je nieuwe massa toevoegt.
Dragers en grondering: canvas, paneel, gesso en primer
Voor pasteus schilderen wil je een stabiele drager die dikke verflagen ondersteunt. Een zwaar opgespannen canvas werkt, maar kan meeveren; kies daarom een stevig doek met goede spankracht of ga voor een (gecradeld) houten of composiet paneel als je veel reliëf plant, omdat dat minder kans op scheuren geeft. Afdicht hout eerst zodat olie of water niet in het oppervlak trekt en je geen verkleuring krijgt, en breng daarna 2-3 lagen acrylgesso aan voor grip.
Licht tussendoor schuren geeft een vlak maar niet te glad oppervlak met voldoende “tooth” (lichte ruwheid). Gebruik olieprimer alleen als je met olieverf werkt; acrylverf hecht beter op acrylgesso. Maak panelen stofvrij, laat de grondering volledig drogen en vermijd te gladde primers die de pasteuze massa laten wegglijden.
Gereedschap en textuurmakers: paletmes, brede kwasten, kammen en stempels
Met een paletmes duw en vorm je de verf alsof je met een spatel werkt: kies een flexibel stalen mes met offset handvat, zodat je niet in je laag krast, en varieer met punt, zijkant en vlak voor scherpe randen, ribbels of gladde vlakken. Brede, stevige kwasten van varkenshaar of stevige synthetische vezels geven krachtige streken; werk met druk en hoek om het reliëf te sturen en veeg het mes regelmatig schoon voor frisse, niet-modderige textuur.
Kammen trekken ritmische groeven in natte pasta, van fijn tot grof, ideaal voor haar, golven of architectonische lijnen. Stempels en zelfgemaakte tools zoals spons, karton of bubbelplastic drukken herhaalbare patronen in de massa. Reinig snel, zeker bij acryl, en voorkom dat je vorige lagen lostrekt door ze eerst te laten aantrekken.
[TIP] Tip: Gebruik heavy-body verf en paletmes; grondeer paneel met twee lagen.
Technieken en stappenplan
Begin met een snelle schets en een dunne onderschildering om toon en compositie te zetten, vervolgens bouw je massa op in duidelijke fasen. Leg eerst een stevige, maar relatief dunnere basislaag aan en werk daarna naar dikker: bij olie houd je vet over mager aan, bij acryl gebruik je heavy body of voeg heavy gel/structuurpasta toe. Breng pasteuze verf in grote vlakken met een paletmes voor reliëf, en gebruik een kwast om randen te verzachten of richting in je streken te brengen. Variëer druk en hoek zodat ribbels afwisselen met vlakke stukken; kras met sgraffito door natte verf voor lijnen en laat partiële droogmomenten toe zodat nieuwe lagen hechten zonder te mengen.
Plaats je dikste verf in de lichtste partijen voor sprankelende highlights, houd schaduwzones iets dunner voor diepte. Werk nat-in-nat voor zachte overgangen en nat-op-droog voor scherpe textuur. Beperk je palet om modder te voorkomen en mix net genoeg verf voor consistente viscositeit. Laat elke laag aantrekken voordat je verder stapelt, reinig gereedschap snel (zeker bij acryl) en test de droging voordat je vernis of glacerende effecten toevoegt.
Laagopbouw en droogtijden: van onderlaag tot dikke toplaag
Een overtuigende impasto begint met een dunne onderlaag die snel droogt en hechting geeft, gevolgd door middenlagen met meer body en als laatste de echt dikke toplaag voor accenten. Bij acryl droogt een dunne film vaak in 20-60 minuten, maar dikke pasta’s hebben uren tot soms dagen nodig om door te harden; werk pas verder als de laag niet meer kleverig aanvoelt en voorkom dat je een zachte kern afsluit met een nieuwe zware massa.
Bij olie houd je vet over mager aan en geef je elke laag genoeg tijd: dunne lagen worden in dagen handdroog, dikke impasto kan weken nodig hebben. Gebruik indien nodig alkyd om te versnellen. Plaats het meeste volume waar je licht wil vangen, en zorg dat onderliggende lagen voldoende body hebben om pieken te ondersteunen en scheuren te vermijden.
Paletmes versus kwast: strepen, ribbels en krassen
Met een paletmes leg je pasteuze verf in één keer neer, met scherpe randen en schone kleurvlakken die niet snel mengen; kantel het mes om ribbels te trekken, druk voor brede vlakken en gebruik de punt voor precieze krassen of sgraffito. Een kwast geeft langere, directionele strepen waarin je de haren terugziet; met meer druk krijg je volumineuze ribbels, met lichte aanraking veeg je toppen net aan zodat het reliëf blijft.
Het mes is ideaal om te stapelen zonder de onderlaag los te trekken, de kwast om randen te verzachten of nuance aan te brengen. Wissel ze bewust af: plaats massa met het mes, modelleer en verfijn met de kwast, en veeg beide geregeld schoon om modderige menging te voorkomen.
Kleur en licht: reliëf, glans en schaduwwerking
Met pasteus schilderen stuur je licht net zo sterk als kleur. Dikke verf creëert micro-schaduwen tussen ribbels, waardoor donkere zones dieper lijken en lichte partijen extra sprankelen. Richt je lichtbron schuin zodat het reliëf zijn werk doet: toppen vangen highlights, dalen blijven gedempt. Gebruik heldere, opaque kleuren voor de hoogste pieken en transparantere tinten in dunnere zones voor diepte. Glans speelt mee: glanzende mediums geven spiegelglans die accenten laat knallen, matte mediums dempen reflectie en verzachten contrasten.
Met een droge kwast kun je licht over de toppen vegen (scumbling) voor optische menging zonder modder. Houd rekening met weergave na droging: glansverschillen kunnen de kleurbeleving breken; een satijn- of glansvernis egaliseert de sheen en versterkt je lichtwerking.
[TIP] Tip: Start met onderschildering; bouw pasteuze lagen op met paletmes.
Afwerking en probleemoplossing
Laat je werk eerst goed uitharden: acryl heeft meestal 1-2 weken nodig voor een isolatielaag, olieverf met dikke impasto vaak 6-12 maanden voor een eindvernis. Houd het stofvrij onder een kap en vermijd hitte en direct zonlicht. Voor acryl breng je een dunne, egale isolatielaag aan (bijv. een glanzend acrylmedium) en daarna een verwijderbare vernis in mat, satijn of glans om de sheen te egaliseren en te beschermen. Bij olie kun je tussentijds retoucheervernis gebruiken om doffe plekken op te frissen en door te werken, en pas definitief vernissen als de verf door en door droog is. Merk je scheuren, dan is vaak te dik over te dun of het negeren van vet over mager de oorzaak; verwijder losse randen, vul voorzichtig met bodymedium en bouw opnieuw op met respect voor de laagvolgorde.
Zakken of instorten duidt op te slappe mix; verdik je volgende lagen en ondersteun pieken. Doffe insinkplekken pak je aan met retoucheervernis (olie) of een isolatielaag (acryl). Hechtingsproblemen los je op door glanzende ondergronden licht op te schuren en te ontvetten. Snijd scherpe bramen weg als de verf halfhard is, frame bij voorkeur in een baklijst zonder glas, en transporteer met afstandhouders. Zo blijft je reliëf sterk, schoon en professioneel.
Vernissen en bescherming: glans, mat of satijn en stofvrij bewaren
Kies een vernis die past bij je gewenste uitstraling én bescherming. Glans verdiept kleur en laat impasto highlights sprankelen, mat dempt reflecties en accentueert vorm, satijn zit ertussen en egaliseert glansverschillen zonder spiegeling. Werk bij acryl na volledige droging met eerst een dunne isolatielaag en daarna een verwijderbare vernis; bij olie gebruik je eventueel retoucheervernis tussendoor en breng je de eindvernis pas aan als het werk door en door droog is.
Bij dik reliëf is een spuitvernis vaak veiliger dan kwasten, zodat er geen vernis in holtes ophoopt; stofvrij werken is cruciaal, dus vernis in een schone, tochtvrije ruimte en dek het werk daarna af met een stofkap. Bewaar en transporteer verticaal met afstandhouders, vermijd direct zonlicht en extreme warmte, en gebruik bij voorkeur UV-beschermende vernissen voor extra levensduur.
Veelgemaakte fouten voorkomen: scheuren, afbladderen en modderige kleuren
Scheuren en afbladderen voorkom je door stabiel te werken vanaf de basis: kies een stevig doek of paneel, grond met gesso en ontvet/glans breken als een laag te glad is. Bouw lagen logisch op en respecteer droogtijden; bij olie werk je vet over mager (latere lagen iets olie-rijker en dus flexibeler) en vermijd overmatig terpentine, bij acryl gebruik je mediums in plaats van veel water zodat de binding niet verzwakt.
Leg geen zware toplaag op een nog zachte kern en vermijd hoge, onondersteunde pieken. Voor kleurzuiverheid houd je het palet beperkt, veeg mes en kwast vaak schoon en plaats kleur naast elkaar in plaats van eindeloos te roeren, zeker bij complementaire kleuren. Werk doelgericht: zet, laat rusten, en ga pas verder als de laag stabiel aanvoelt.
Veelgestelde vragen over pasteus schilderen
Wat is het belangrijkste om te weten over pasteus schilderen?
Pasteus schilderen (impasto) is het dik aanbrengen van verf, vaak acryl of olie, zodat zichtbaar reliëf ontstaat. Het reliëf vangt licht en schaduw. Gebruik structuurmediums en een goed gegronde drager voor stabiliteit.
Hoe begin je het beste met pasteus schilderen?
Grond eerst canvas of paneel met gesso. Leg een dunne onderlaag aan, schets vormen en lichtbron. Bouw vervolgens dik op met paletmes en brede kwasten, gebruik structuurmediums, en respecteer droogtijden tussen lagen.
Wat zijn veelgemaakte fouten bij pasteus schilderen?
Veelgemaakte fouten: te dikke onderlagen waardoor scheuren ontstaan, slechte hechting door ontbrekende primer, modderige kleuren door overmengen, en te gehaast vernissen. Werk vet-over-mager (bij olie), laat lagen volledig drogen, en bescherm stofvrij.